Tym razem chciałbym zwrócić uwagę na przedstawicieli zawodu weterynaryjnego, których dokonania wybiegają poza zwykłą, nawet jak najbardziej sumienną pracę pro bono animalium hominumque. W historii weterynarii pojawiły się bowiem osoby dokonujące rzeczy ważnych, przełomowych, osoby które zasłużyły się w wielu rozmaitych dziedzinach. Dzięki ich postawie, pracy nasz świat uległ zmianie, czy to w skali globalnej, czy tylko w obrębie „małej ojczyzny”.
Wielu lekarzy weterynarii angażowało się w życie społeczne i polityczne na rozmaitych szczeblach. Przedstawiciele weterynarii brali i biorą udział w życiu politycznym swych krajów. Są samorządowcami, zasiadają w parlamentach. Niektórzy zostali nawet prezydentami.
Sir Dawda Kairaba Jawara (ur. w 1924) studiował weterynarię na Uniwersytecie Glasgow, a następnie na Uniwersytecie w Liverpoolu. Powrócił do Gambii w 1953 roku, rozpoczynając pracę jako lekarz weterynarii. Postanowił wejść do polityki i został sekretarzem nowej Ludowej Partii Postępowej (PPP), a w 1960 roku został wybrany do Izby Reprezentantów. W 1962 roku został przywódcą PPP, a następnie pierwszym premierem kraju.
Pod rządami Jawary Gambia uzyskała niepodległość od Wielkiej Brytanii w 1965 roku. W wolnym już kraju był nadal premierem, a Elżbieta II pozostała głową państwa jako królowa Gambii. W 1970 roku Gambia stała się republiką bez monarchii, a Jawara został wybrany na jej pierwszego prezydenta.
Mehmet Akif Ersoy – poeta, myśliciel, polityk na stałe wszedł do historii Turcji. Urodził się w 1873 roku w Stambule. Podczas nauki w gimnazjum zaczął interesować się poezją. Jednak z powodu śmierci ojca musiał jak najszybciej rozpocząć karierę zawodową. Wstąpił więc do szkoły weterynaryjnej, którą ukończył z wyróżnieniem w 1893 roku. W tym samym roku podjął pracę w służbie państwowej. W latach 1906–1907 wykładał w szkołach rolniczych, a w 1908 roku został nauczycielem literatury.
Jego pierwszy wiersz został opublikowany w biuletynie szkoły weterynaryjnej w 1895 roku. W 1913 roku zrezygnował z pracy w Ministerstwie Rolnictwa i poświęcił się dziennikarstwu, wydając wraz z przyjaciółmi pismo sprzyjające ideom przemian społecznych w Turcji. Ersoy wstąpił do Komitetu Jedności i Postępu – stronnictwa dążącego do obalenia monarchii osmańskiej i reorganizacji państwa. Po głośnym przemówieniu, w którym poparł nacjonalistów, zyskał znaczne poparcie społeczne, zostając deputowanym do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji. W tym okresie dał się poznać jako wybitny mówca, a jego przemówienia były drukowane w prasie.
Najważniejsze wydarzenie w jego życiu nastąpiło rok później. Ogłoszono konkurs na tekst hymnu narodowego Turcji. Niestety, żaden z 724 wierszy nie zyskał aprobaty Zgromadzenia Narodowego. Na prośbę ministra edukacji narodowej Ersoy, który początkowo odmówił udziału w konkursie ze względu na oferowaną nagrodę pieniężną, zdecydował się zgłosić swój tekst. W dniu 12 marca 1921 roku Wielkie Zgromadzenie Narodowe Turcji przyjęło „Marsz Niepodległości” napisany przez Ersoya, jako tekst tureckiego hymnu narodowego. Nagrodę za zwycięstwo w konkursie przekazał na cele dobroczynne.
Ersoy został odznaczony Medalem Niepodległości w 1922 roku, następnie ze względów zdrowotnych zrezygnował z zasiadania w parlamencie. Zajął się wykładaniem literatury. W 1926 roku wyemigrował do Egiptu, gdzie prowadził wykłady z języka tureckiego oraz poświecił się tłumaczeniu Koranu na język turecki. Będąc ciężko chorym powrócił do kraju, gdzie zmarł w 1936 roku.
Uniwersytet w Burdur oraz Muzeum Tureckiej Literatury w Ankarze noszą imię Mehmeta Akifa Ersoya. Dom, w którym mieszkał w Ankarze, jest od 1949 roku udostępniany dla zwiedzających jako jego muzeum. Prezentowany znaczek pochodzi z serii wyemitowanej z okazji 20. rocznicy jego śmierci. Ponadto wypuszczono pamiątkowy znaczek na 50. rocznicę śmierci, a w roku 2017 umieszczono go na bloku wyemitowanym z okazji 70 lat kontaktów dyplomatycznych Turcji i Pakistanu.
Wilmot Arthur de Silva (1869-1942) dyplom lekarza weterynarii uzyskał na Uniwersytecie w Bombaju. Po studiach podjął pracę jako miejski lekarz weterynarii w Colombo. Był jednym z przewodniczących Kongresu Narodowego Cejlonu, partii która odegrała kluczową rolę w uzyskaniu niepodległości. Wybrano go do Rady Legislacyjnej Cejlonu, zaś w 1931 roku został członkiem pierwszej Rady Państwa. W 1936 został mianowany Ministrem Zdrowia. Pozostawał na stanowisku do roku 1942.
Dr de Silva znany był ze swej działalności społecznej. Znaczną część posiadłości w Colombo przekazał dla tworzonego przytułku i szkoły dla dziewcząt i kobiet. Wraz z żoną powołali do życia Sri Lankadhara Society, zarządzające tą instytucją. Istnieje ona do dziś, opiekując się dziewczętami w wieku 5-18 lat, a także kobietami po 60 roku życia. De Silva był Prezydentem Buddyjskiego Towarzystwa Teozoficznego. Przez piętnaście lat zarządzał szkołami prowadzonymi przez Towarzystwo. W czasie kryzysu ekonomicznego w latach 1931--1934 zastawił swą posiadłość, aby uzyskać fundusze na pensje dla nauczycieli. Działał w Stowarzyszeniu na Rzecz Reform Społecznych Cejlonu, będąc wieloletnim wydawcą jego periodyku – „The Ceylon National Review”.
Jest uważany za bohatera narodowego Sri Lanki ze względu na jego zasługi dla ruchu niepodległościowego, odrodzenia buddyzmu, działalność w ruchu wstrzemięźliwości oraz pracę na rzecz zdrowia.
Warto wspomnieć w tym miejscu o Raphaelu Élizé (1891–1945). Urodził się na Martynice, w wieku 11 lat przeprowadził wraz z rodziną do Francji. W 1914 roku ukończył szkołę weterynaryjną w Lyonie. Uczestniczył w kampanii pierwszej wojny światowej; odznaczony Croix de Guerre. W 1919 roku osiadł w Sable-sur-Sarthe, gdzie był pierwszym weterynarzem. Szybko włączył się w życie lokalne, stając się członkiem towarzystwa rolniczego i przewodnicząc miejscowemu stowarzyszeniu weteranów. Stał się znany także jako miłośnik muzyki oraz… fotografii. Wyrazem szacunku, którym się cieszył, było wybranie go w 1929 roku na burmistrza miasta (jako pierwszego w historii Francji ciemnoskórego, pochodzącego z Karaibów). Został ponownie wybrany w 1935 roku. W trakcie jego kadencji w mieście powstało wiele instytucji i obiektów, w tym przedszkole, boisko piłkarskie i pierwszy basen sportowy w zachodniej Francji. Podczas II wojny światowej został powołany do wojska w randze kapitana. Po upadku Francji został usunięty przez Niemców ze stanowiska burmistrza. Podjął więc pracę jako lekarz weterynarii. W 1943 roku wstąpił do ruchu oporu, został aresztowany i uwięziony. Zmarł w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie z powodu obrażeń odniesionych podczas bombardowania przez aliantów fabryki, w której pracowali więźniowie. Po wojnie plac przed ratuszem w Sable-sur-Sarthe został nazwany jego imieniem.
Poczta Związku Radzieckiego dwukrotnie (1935, 1973) uczciła postać Nikołaja Ernestowicza Baumana (1873-1905), absolwenta Instytutu Weterynaryjnego w Kazaniu. Jednak nie ze względu na jego zasługi na polu lecznictwa zwierząt. Już bowiem na studiach zafascynował on się ideami marksizmu. Wprawdzie rozpoczął pracę zawodową w guberni saratowskiej, jednak zaczął tam prowadził agitację wśród chłopów, następnie, pragnąc rozwinąć działalność rewolucyjną, udał się do Petersburga. W latach 1896-1897 był członkiem Związku Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej, kilkakrotnie będąc aresztowanym i skazywanym na zesłanie. W 1899 roku zbiegł do Szwajcarii, gdzie rozpoczął współpracę z Leninem. Na jego polecenie w 1901 r. wrócił do Rosji i wszedł do moskiewskiego komitetu Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji. Od 1903 roku stał na czele moskiewskiej organizacji bolszewików i Biura Północnego Komitetu Centralnego partii.
Zginął z rąk przeciwnika politycznego w 1905 roku. Lenin osobiście napisał nekrolog Baumana. Jego pogrzeb stał się wielką demonstracją polityczną i przyczynił się do dalszego wzrostu nastrojów rewolucyjnych, których kulminacją stało się zbrojne powstanie w grudniu 1905 roku.
Śmierć Baumana została odnotowana przez lwowskie branżowe czasopismo „Przegląd Weterynarski”. W numerze nr 1. z 1905 roku czytamy:
Baumann, lekarz weterynaryjny, zapalony stronnik reform w Rossyi – zginął w Moskwie podczas demonstracyi 31. października r. b. W pogrzebie jego uczestniczyło 300.000 ludzi, wśród których widziano najwybitniejszych w obecnej chwili działaczy społecznych; 1000 wieńców pokryło świeżą mogiłę owianą szmerem 300 chorągwi. Podczas powrotu z pogrzebu wynikło krwawe starcie z „czarnemi sotniami”, którego wynikiem były liczne ofiary.
Zostawmy jednak działalność polityczną, która nie zawsze przynosi dobre skutki i zwróćmy się ku bardziej pozytywnym działaniom. Kolejny nasz bohater, co wszyscy podkreślali, bardzo skromny człowiek, powiedział kiedyś dla „Daily Mail” – Najwięcej na co liczyłem to, że ktoś to wyda i paru osobom czytanie sprawi przyjemność. Trudno uwierzyć, że przytoczono słowa autora książek, wydrukowanych w ponad sześćdziesięciomilionowym nakładzie, którego nazwisko, a w zasadzie pseudonim, jest znany na całym świecie.
Jednak zacznijmy od początku. James Alfred Wight urodził się w 1916 roku w Sunderland, w Anglii. Młodość spędził w Szkocji. Następnie rozpoczął studia w Glasgow Veterinary College. Dyplom lekarza weterynarii uzyskał w grudniu 1939 roku. Po kilku miesiącach pracy w Sunderland, odpowiadając na ogłoszenie, przyjechał Thirsk w Yorkshire, aby objąć posadę asystenta w lecznicy Donalda Sinclaira. Tu pracował i mieszkał aż do śmierci. Tu w 1941 roku ożenił się z Joan Danbury, tu urodziły się jego dzieci. James Alfred Wight zmarł 23 lutego 1995 roku, w swym domu w Thirlby niedaleko Thirsk.
W zasadzie można było by na tym skończyć, gdyby nie dar, którym to obdarowała go natura. Słynął bowiem Alf jako znakomity gawędziarz, opowiadający chętnie i z humorem o swej pracy. Z czasem zaczął „chodzić” za nim pomysł przelania swych wspomnień na papier. Chciał w nich utrwalić obraz praktyki weterynaryjnej sprzed kilkudziesięciu lat, czasów trudnej, a przy tym satysfakcjonującej pracy. Pierwotnie miały to być wesołe opowiadania, bowiem jego praktyka weterynaryjna obfitowała w takowe przygody. Z czasem okazało się, że chce przekazać czytelnikom znacznie więcej treści. Bowiem praca lekarza weterynarii niesie za sobą różnorodne doświadczenia.
Gdy pierwszy tom wspomnień był gotowy, pojawił się problem natury etycznej. Royal College of Veterinary Surgeons nie wyraził zgody Wightowi na opublikowanie książki pod własnym nazwiskiem. Zachodzić mogło podejrzenie o reklamę. Pseudonim literacki wziął od nazwiska bramkarza drużyny piłkarskiej Birmingham City – Jamesa Herriota. Podobnie postąpił z głównymi bohaterami powieści. Zmienił także nazwę miejscowości; tak powstało Darrowby.
Swą pierwszą książkę wydał w 1970 roku. Nosiła ona tytuł „If Only They Could Talk” (polski tytuł „Gdyby tylko mogły mówić”). Następne: „It Shouldn’t Happen to a Vet” („To nie powinno się zdarzyć”), „Let Sleeping Vets Lie” („Nie budźcie zmęczonego weterynarza”), „Vet in Harness” („Weterynarz w zaprzęgu”), „Vets Might Fly” („Weterynarze mogą latać”), „Vet In A Spin” („Szał pracy”), „The Lord God Made Them All” („Boże stworzenia”), „Every Living Thing” („Wszystkie stworzenia”) ukazywały się do 1992 roku. Na rynku amerykańskim dwa pierwsze tomy wydano razem pod powszechnie znanym tytułem „All Creatures Great and Small”(„Wszystkie stworzenia duże i małe”). W Polsce po raz pierwszy wydał ją Czytelnik w 1980 roku. Obok wspomnianego wyżej cyklu, który to przyniósł mu światową sławę, jest autorem ośmiu książek dla dzieci z opowiadaniami o zwierzętach. Inną w charakterze i treści była wydana w 1979 roku książka „James Herriot’s Yorkshire”, opowiadająca o krainie w której żył, bogato ilustrowana fotografiami.
W popularyzacji twórczości Wighta/Herriota wielki udział miały filmy nakręcone przez telewizję brytyjską. Pierwszy powstał w 1975 roku. Jednak najpopularniejszym stał się serial BBC pod tytułem „All Creatures Great and Small”, którego akcja rozpoczyna się od przyjazdu Herriota do Darrowby, a kończy w latach pięćdziesiątych.
Wight został doceniony nie tylko przez czytelników. W 1975 roku otrzymał nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Medycyny Weterynaryjnej, w 1982 roku został honorowym członkiem Royal College of Veterinary Surgeons. W 1979 roku zaś otrzymał Order Imperium Brytyjskiego.
Na pomysł upamiętnienia jego osoby, wpadły władze lokalne. W trzy lata po jego śmierci rozpoczęto realizację projektu – The World of James Herriot. W odkupionych budynkach, w których spędził wiele lat życia powstało muzeum jemu poświęcone. Obok rekonstrukcji wnętrz z lat 40. i 50. XX wieku, zorganizowano ekspozycję poświęconą osobie J. A. Wighta.
Prezentowany znaczek wydany został przez prywatną pocztę w San Antonio - Philosateleia w setną rocznicę urodzin Herriota. Dzięki uprzejmości jej założyciela otrzymaliśmy jeden jego egzemplarz.
Spośród lekarzy weterynarii, którzy osiągnęli sukces jako pisarze, wymienić można także Dimitara Todorova Dimova (1909–1966). W 1934 roku ukończył on Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Sofijskiego. Po dyplomie pracował w Centralnym Instytucie Bakteriologicznym w Sofii, później został zatrudniony jako mikrobiolog w Okręgowej Stacji Weterynaryjno-Bakteriologicznej w Burgas, a następnie był powiatowym lekarzem weterynarii. Od 1939 roku był adiunktem anatomii na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Sofijskiego. Został profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Rolniczym w Płowdiw, od 1949 do 1952 roku profesorem nadzwyczajnym w Akademii Rolniczej w Sofii, od 1953 roku zaś profesorem anatomii, embriologii i histologii kręgowców w Wyższym Instytucie Nauki i Technologii „G. Dimitrov ”w Sofii.
Dimitar Dimow jest autorem dwunastu powieści. Najsłynniejsza z nich – „Tytoń” ukazała się w 1955 roku. Na jej podstawie w 1962 roku został nakręcony film pod tym samym tytułem. W 1975 sfilmowano kolejną jego powieść „Skazańcy” (polski tytuł „Dusze stracone”) z Janem Englertem w jednej z głównych ról.
Krytycy określili Dimova jako mistrza portretu psychologicznego, odkrywającego delikatne warstwy ludzkiej emocjonalności. Głównymi tematami jego książek była rujnująca siła miłości, ponury koniec życia i fałsz ideologicznych frazesów obiecujących raj na ziemi. W latach 1964–1966 Dimov był przewodniczącym Związku Pisarzy Bułgarskich.
Można by się zastanawiać, który z lekarzy weterynarii jest najbardziej znanym na świecie. Część może wymienić wspomnianego wyżej Herriota, śledzący popularne programy telewizyjne będą mieli swoich faworytów, najmłodsi powiedzą, że oczywiście weterynarz Fred. Jednak zaryzykuję, że najpopularniejsze nazwisko to Dunlop. Tyle, że nie każdy skojarzy je z człowiekiem leczącym zwierzęta.
Widniejący na znaczku powyżej John Boyd Dunlop (1840–1921) był szkockim lekarzem weterynarii, absolwentem Clyde Street Veterinary College w Edynburgu. Początkowo pracował w domu, przeprowadzając się do Downpatrick w Irlandii w 1867 roku. Następnie przeniósł się do Belfastu, gdzie prowadził sporych rozmiarów w praktykę.
W 1887 roku Dunlop dokonał swojego najważniejszego odkrycia. Szukając sposobu, aby trójkołowy rowerek jego syna lepiej sprawował się na wyboistej nawierzchni, stworzył pierwszy praktyczny i opłacalny komercyjnie model pneumatycznej opony. Wyniki jego wynalazku były oszałamiające. Zarówno trójkołowiec potomka, jak i „zwykły” rower wykazywały znaczną poprawę zdolności do jazdy w każdym terenie.
W 1889 roku irlandzki kolarz Willie Hume, korzystając z roweru wyposażonego w pneumatyczne opony, wygrał z rzędy kilka wyścigów. Zwróciło to uwagę prezesa Irlandzkiego Stowarzyszenia Rowerzystów, Harvey’a Du Cros, który nakłonił Dunlopa do założenia wspólnego interesu - Pneumatic Tyre and Booth's Cycle Agency Co. Ltd. Dunlop zrezygnował w 1895 roku z udziału w firmie, która na początku XX wieku zmieniła nazwę na Dunlop Rubber.
Poprzedni odcinek zakończyliśmy laureatem Nagrody Nobla. Dziś na koniec – zdobywca Oskara!
Bernhard Klemens Maria Grzimek (1909–1987), urodzony w Nysie, studiował weterynarię w Lipsku i Berlinie, uzyskując dyplom w 1933 roku. W latach 1933–1937 pracował jako rzeczoznawca i referent instytucji żywieniowej, a podczas II wojny światowej jako radca w Ministerstwie Żywności Rzeszy. W tym czasie zajmował się naukowo etologią zwierząt, pierwsze swe publikacje poświęcając temu tematowi. Na początku 1945 roku, zagrożony represjami ze względu na pomaganie Żydom, uciekł z Berlina do Frankfurtu zajętego przez armię amerykańską.
Grzimek został dyrektorem Ogrodu Zoologicznego we Frankfurcie 1 maja 1945 roku. Udało mu się uratować placówkę, poważnie zniszczoną na skutek działań wojennych i uzyskać zgodę Rządu Tymczasowego i wojsk okupacyjnych USA na jej kontynuację w nowej lokalizacji. Grzimek kierował zoo we Frankfurcie przez 29 lat, aż do przejścia na emeryturę
30 kwietnia 1974 roku. Uczynił je jednym z największych ogrodów zoologicznych w Niemczech. W latach 1970-1973 był pełnomocnikiem rządu Republiki Federalnej Niemiec do spraw ochrony przyrody, a w 1975 roku był współzałożycielem Niemieckiego Związku Ochrony Przyrody i Środowiska.
Grzimek jest najbardziej znany z pracy podjętej w celu ochrony obszaru Serengeti, będąc inicjatorem powstania tam parku narodowego W 1959 roku, wraz z synem Michaelem nakręcił film dokumentalny „Serengeti darf nicht sterben” („Serengeti nie może umrzeć”), za który zdobył Nagrodę Akademii Filmowej za film dokumentalny w 1960 roku.
Nie do przecenienia jest jego działalność pisarska i edytorska. Był redaktorem naczelnym i jednym z autorów monumentalnej encyklopedii zoologicznej „Grzimeks Tierleben” (1967-1972). Był współzałożycielem i współredaktorem czasopisma „Das Tier”, a także autorem ponad dwudziestu książek poświęconych zwierzętom.
st. kustosz lek. wet. Grzegorz Jakubik