Wielkanoc. To najradośniejsze święto – zarówno w kościelnym roku liturgicznym, jak i w obrzędowym kalendarzu wsi polskiej.
W Niedzielę Wielkanocną zaraz po powrocie z kościoła z porannej mszy rezurekcyjnej zasiadano do stołu, aby podzielić się święconym jajkiem i innymi pokarmami z koszyczka „święconki wielkanocnej”. Złożyć sobie życzenia wszelkiej pomyślności i zdrowia. Następnie gospodarz wziąwszy kropidło i święconą wodę dokonywał obrzędu poświęcenia wszystkich pomieszczeń domu, budynków i zwierząt gospodarskich. Na koniec święcony był sad i ule w pasiece.
Na wielkanocnym stole królowało jajko, od wieków uważane za symbol początku i źródło życia. W ludowych wierzeniach jajko było lekarstwem na chorobę, urok, chroniło przed pożarem, pomagało zdobyć upatrzoną dziewczynę albo chłopaka, zapewniało urodzaj, szczęście i pomyślność. Na podlaskiej wsi panował zwyczaj obdarowywania się pisankami. Dostawali je członkowie rodziny, dzieci chrzestne i osoby zaprzyjaźnione. Jeżeli chłopakowi podobała się któraś z panien, oznajmiał jej o tym, wręczając pisankę. Jeżeli dziewczyna ją przyjęła i w zamian dała swoją, znaczyło to, że odwzajemnia uczucia kawalera.
Na Podlasiu najpopularniejsze były pisanki wykonywane techniką batikową – czyli zdobione woskiem. Te tradycyjne techniki podtrzymywane są jeszcze przez pisankarki m in. w okolicach Mielnika i Siemiatycz oraz Lipska nad Biebrzą.
Jedną z zabaw wielkanocnych była „zabawa – na wybitki”, której zasadą była próba wytrzymałości skorupki. Jeden z grających uderzał swoją pisanką w pisankę drugiego i stawał się jej właścicielem, jeżeli ją choćby cokolwiek tym uderzeniem naruszył.
Z drugim dniem Wielkanocy związany jest także obyczaj zwany śmigusem-dyngusem lub lanym poniedziałkiem.
Wśród pisków, krzyków, szamotaniny i śmiechu, najchętniej urządzano śmigus – dyngus ładnym i lubianym pannom. Ta z dziewcząt, która w tym dniu nie została oblana wodą, czuła się obrażona. Dochodziło często do tego, że pochwyconą dziewczynę ciągnięto bezpośrednio do studni i oblewano ją prosto z wiadra, bądź zanurzano w krypie napełnionej wodą. W użyciu były też dyngusówki – drewniane sikawki – z których można było razić wodą z odległości kilkunastu metrów.
Poza dyngusem największe powodzenie w okresie Świąt Wielkanocnych miały huśtawki, ustawione przez chłopców najpóźniej w Wielką Sobotę. Ruchomy element stanowiły dwie żerdzie z przymocowaną ławeczką, przytwierdzone do poprzecznej belki zamocowanej na dwóch słupach. Bądź ławeczka na linach zawieszonych na konarze dorodnego drzewa w ogrodzie. W godzinach popołudniowych obok huśtawki zbierało się sporo dziewcząt i chłopców. Najczęściej huśtano się parami, współzawodnicząc ze sobą o to, która z par znajdzie się podczas huśtania najwyżej.
Wiele z dawnych zwyczajów i zabaw mieszkańców wsi bezpowrotnie zanikło. Czasy naszych dziadków i pradziadków minęły i nie wrócą. Dbajmy zatem o to co zachowało się w naszej pamięci, ponieważ tradycja określa naszą świadomość.
tekst: st. kustosz Stanisław Kryński, Dział Etnograficzny
fot. Artur Warchala
