Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu realizuje w 2019 roku w ramach programu Kolekcje muzealne dwa zadania pod nazwą "Zakup kolekcji zabytkowych ciągników rolniczych" oraz "Zakup kolekcji zabytkowych silników stacjonarnych". 17 maja br. nasze zbiory wzbogaciły się o 8 odrestaurowanych i sprawnych zabytków techniki rolniczej. Przybyły do nas 4 ciągniki kołowe oraz 4 silniki stacjonarne. Zakup zabytków został sfinansowany z dotacji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Województwa Podlaskiego. Wśród zakupionych ciągników znalazły się: niemiecki Deutz F1M414 z 1941 r. w wersji na szerokich metalowych kołach, niemiecki Lanz Bulldog HR 8 D 9531 z 1944 r. w wersji transportowej, niemiecki Porsche-Diesel Super Export 329 z 1963 r. i polski Tur-10D z 1984 r. Natomiast z silników trafiły do naszego muzeum 3 niemieckie egzemplarze: Deutz MAH 516 z 1934 r., Deutz MAH 711 z 1938 r., Hatz-Diesel H 2 z 1930 r. oraz czechosłowacki silnik Wikov Robot Diesel z 1938 r. Zakupione zagraniczne ciągniki i silniki są unikatowymi modelami, które chętnie pozyskałoby każde muzeum techniczne i prywatni kolekcjonerzy. Większość z nich jest jedynymi, zachowanymi egzemplarzami w naszym kraju. Ciągnik Tur-10D jest również rzadko spotykanym ciągnikiem, ponieważ wyprodukowano go w bardzo małej liczbie egzemplarzy.
Poniżej kilka informacji o zakupionych obiektach i ich producentach.
DEUTZ F1M414
Ciągnik DEUTZ F1M414 z 1941 r. został wyprodukowany w firmie w Kolonii. Model służył przede wszystkim do prac polowych na łąkach. Zakupiony egzemplarz ma 150 cm wysokości, 293 cm szerokości i 241 cm długości. Waży 1130 kg. Ciągnik posadowiony jest na szerokich stalowych kołach obręczowych, dostosowanych do pracy na glebach murszowych lub torfowych. Dwa tylne koła ze skośnymi ostrogami są nieskrętne i posiadają szerokość aż 90 cm oraz średnicę 113,5 cm. Dwa przednie są nieskrętne i gładkie. Mają one szerokość 39,5 cm i średnicę 80 cm i są osadzone na sztywnej osi. Jest to ciągnik o budowie bezramowej, z wysokoprężnym silnikiem o mocy 11 KM (8,2 kW) i maksymalnych obrotach 1550/min, 4-suwowym, pionowym, chłodzonym cieczą w obiegu zamkniętym, 1-cylindrowym o pojemności 1100 cm3. W ciągniku zamontowana jest belka transportowa i zaczep rolniczy, a także koło pasowe, służące do napędu innych maszyn gospodarskich np. młocarni. Ciągnik posiada taśmowy układ hamulcowy kół tylnych z ręczną dźwignią hamulcową. 4-stopniowa skrzynia biegów (3 biegi do przodu + 1 do tyłu) pozwalała osiągnąć maksymalną prędkość jazdy do 7,7 km/h w przód i 3,2 km/h w tył.
Prototyp ciągnika DEUTZ F1M414 zbudowano w 1933 r. Prosta konstrukcja wpłynęła na jego niską cenę. Z tego względu był on najlepiej sprzedającym się ciągnikiem w przedwojennych Niemczech. Seryjną produkcję tego modelu uruchomiono jednak dopiero w 1936 r. i trwała ona nieprzerwanie do 1942 r. Następnie ze względu na działania wojenne przerwano ją do 1945 r. W 1946 r. na krótko wznowiono jeszcze produkcję wersji przedwojennej, nazywanej Vorkriegsmodell, by jeszcze w tym samym roku zastąpić ją tzw. wersją powojenną Nachkriegsmodell, oznaczaną jako F1M414/46. Ostatecznie zrezygnowano z produkcji ciągnika DEUTZ F1M414 w wersji powojennej w 1951 r., ponieważ firma weszła w erę produkcji ciągników z silnikami chłodzonymi powietrzem. Wersji przedwojennej ciągnika DEUTZ F1M414 wyprodukowano łącznie 10 340 sztuk, a wersji powojennej 9000 egzemplarzy.
Zakupiony do muzeum egzemplarz ciągnika DEUTZ F1M414 pracował pierwotnie u rolnika na Śląsku przy drobnych pracach w obrębie gospodarstwa do połowy lat 90. XX . W latach 2010-2017 został przez ostatniego właściciela odrestaurowany i doprowadzony do ponownej sprawności.
LANZ BULLDOG HR 8 D 9531
Ciągnik LANZ BULLDOG HR 8 D 9531 z 1944 r. wyprodukowano w firmie „Heinrich Lanz AG” w Mannheim. Jest to wersja przeznaczona wyłącznie do prac transportowych. Ciągnik ma 230 cm wysokości, 182 cm szerokości, 360 cm długości i waży 4050 kg. Posadowiony jest na czterech ogumionych kołach. Dwa pełne, nieskrętne koła są wyposażone w obciążniki z logo fabryki - literą L wpisaną w literę H od nazwiska założyciela firmy Heinricha Lanza. Dwa pełne, skrętne koła przednie zamontowane są na osi resorowanej z wahaczami. Jest to ciągnik o budowie bezramowej, z silnikiem średnioprężnym o mocy 45 KM (33,1 kW) i maksymalnych obrotach 630/min, 2-suwowym, leżącym, chłodzonym cieczą w obiegu zamkniętym, 1-cylindrowym o pojemności 10338 cm3. Jest on dostosowany do spalania wszelkiego rodzaju ciężkich olejów napędowych. Silnik ciągnika można uruchomić za pomocą kierownicy poprzez wcześniejsze podgrzanie gruszy żarowej, podanie dawki paliwa i przekręcenie kierownicy w gnieździe koła zamachowego lub za pomocą włącznika rozrusznika poprzez wcześniejsze podgrzanie gruszy żarowej. Ciągnik wyposażony jest w składaną brezentową kabinę. Po jej złożeniu można go użytkować w postaci cabrio. W kabinie ciągnika znajduje się 2-osobowa ławka dla traktorzysty i pasażera. Z tyłu ciągnika zamontowana sztywna belka transportowa oraz zaczep hakowy. Ciągnik posiada 8-stopniową tzw. szybką skrzynię biegów (6 biegów do przodu + 2 do tyłu) w dwóch zespołach – szosowym (szybszym) i polowym (wolniejszym). Skrzynia biegów pozwala osiągnąć maksymalną prędkość jazdy do 25,2 km/h w przód i 14,7 km/h w tył.
Produkcję modelu ciągnika LANZ BULLDOG HR 8 D 9531 rozpoczęto w 1934 r. Trwała ona do roku 1944. Początkowo w latach 1934-1936 produkowano pod oznaczeniem HR 8 ciągniki o mocy 38 KM, a następnie od 1937 r. zwiększono ich moc do 45 KM. Niestety, nie ma pełnych danych, co do ilości wyprodukowanych sztuk tego modelu. Znana jest jedynie informacja, że w latach 1935-1939 wyprodukowano 2365 egzemplarzy ciągnika LANZ BULLDOG HR 8 D 9531 łącznie z modelem LANZ BULLDOG HR 8 D 9539, który posiadał stałą kabinę.
Zakupiony egzemplarz ciągnika LANZ BULLDOG HR 8 D 9531 pracował do 1980 r. przy pracach przewozowych na żwirowni u rolnika na Pomorzu. W latach 2012-2018 został przez ostatniego właściciela odrestaurowany i doprowadzony do ponownej sprawności.
PORSCHE-DIESEL SUPER EXPORT 329
Ciągnik PORSCHE-DIESEL SUPER EXPORT 329 z 1963 r. wyprodukowała firma “Porsche-Diesel-Motorenbau G.m.b.H.” z Friedrichshafen. Służył on do prac polowych i transportowych. Ciągnik mierzy 206 cm wysokości, 160 cm szerokości i 371 cm długości. Jego waga wynosi 1880 kg. Jest to ciągnik kołowy. Dwa pełne koła tylne wyposażone są w podwójne obciążniki. Dwa skrętne, pełne koła przednie zamontowano na sztywnej osi. Jest to ciągnik o budowie bezramowej, z silnikiem wysokoprężnym o mocy 35 KM (25,7 kW) i maksymalnych obrotach 2300/min, 4-suwowym, pionowym, chłodzonym powietrzem, 3-cylindrowym o pojemności 2625 cm3. Z przodu ciągnika znajduje się uchwyt zaczepowy i poprzeczny drążek do przyczepiania maszyn. Z tyłu zamontowany trzypunktowy, hydrauliczny, przestawny układ zawieszania z belką transportową, zaczepem oraz wałem przekazu mocy. Do mostu tylnego zamontowana jest rama bezpieczeństwa. Ciągnik wyposażony w 10-stopniową skrzynię biegów (8 biegów do przodu + 2 do tyłu) w dwóch zespołach – szosowym (szybszym) i polowym (wolniejszym). Skrzynia biegów pozwalała osiągnąć maksymalną prędkość jazdy do 19,2 km/h w przód i 8,6 km/h w tył.
Seria ciągników PORSCHE-DIESEL SUPER EXPORT 329 była ostatnią z 44 modeli z programu produkcyjnego firmy Porsche-Diesel-Motorenbau. Konstrukcja tych ciągników została oparta na 3-cylindrowym silniku Porsche F 329 o mocy 35 KM. Model był produkowany w latach 1961-1963. W tym czasie wyprodukowano 3600 egzemplarzy tego ciągnika.
Zakupiony ciągnik PORSCHE-DIESEL SUPER EXPORT 329 pracował do 1994 r. u rolnika w Dolnej Bawarii w Niemczech. Następnie został sprowadzony do Polski i pracował do 2015 r. w jednym z sadów w Wielkopolsce. W latach 2016-2018 został przez ostatniego właściciela odrestaurowany i doprowadzony do ponownej sprawności.
TUR-10D
Ciągnik TUR-10D z 1984 r. wyprodukowano w „Wytwórni Urządzeń Komunalnych WUKO” w Stąporkowie. Jest to mały ciągnik kołowy przeznaczony do prac polowych i transportowych na niewielkich areałach, np. w ogrodnictwie. Jego wymiary to 138 cm wysokości, 120 cm szerokości i 255 cm długości. Waży 1040 kg. Skrętne koła przednie mają zamontowane obciążniki. Jest to ciągnik o budowie ramowej, z silnikiem wysokoprężnym typu 1CA90/R1 o mocy 10 KM (7,35 kW) przy maksymalnych obrotach 3000/min, 4-suwowym, pionowym, chłodzonym powietrzem, 1-cylindrowym o pojemności 573 cm3. Rozruchu silnika można dokonać elektrycznie za pomocą rozrusznika z użyciem odprężnika lub ręcznie za pomocą odprężnika i korby rozruchowej. Z przodu ciągnika, pod maską, znajdują się dodatkowe obciążniki osi przedniej i poprzeczny zaczep, służący do przyczepiania innych maszyn lub narzędzi. Z tyłu ciągnik wyposażony jest w górny zaczep transportowy, zaczep rolniczy, belkę narzędziową, trzypunktowy układ zawieszenia maszyn i narzędzi sterowany podnośnikiem hydraulicznym i wyprowadzony zewnętrzny układ hydrauliki. Tu znajduje się również wyprowadzenie wału przekazu mocy. Ciągnik wyposażony w 4-stopniową skrzynię biegów (3 biegi do przodu + 1 do tyłu). Skrzynia biegów pozwalała osiągnąć maksymalną prędkość jazdy do 19,4 km/h w przód oraz 5 km/h w tył.
Ciągnik TUR-10D zaczęło produkować w stąporkowskich zakładach w 1983 r. Proces produkcji trwał do 1985 r. Nie ma niestety żadnych dokładnych danych ile sztuk tego ciągnika zjechało z taśm montażowych. Przez trzy lata produkcji nie wyprodukowano dużej ilości egzemplarzy. Przypuszczalnie nie więcej niż 500 sztuk.
Zakupiony model ciągnika TUR-10D pracował do początku lat 90. XX w. u rolnika w jednym z sadów na Dolnym Śląsku. W latach 2016-2018 został przez ostatniego właściciela odrestaurowany i doprowadzony do ponownej sprawności.
HATZ-DIESEL H 2
Silnik stacjonarny HATZ-DIESEL H 2 z 1930 r. wyprodukowała firma „Motorenfabrik Hatz G.m.b.H.” w Ruhstorf. Sam silnik waży 394 kg i jest posadowiony na wózku transportowym z dyszlem. Jest to silnik wysokoprężny z bezpośrednim wtryskiem do komory spalania, o mocy 6-8 KM (4,4-5,9 kW) przy 700-800 obr/min, pionowy, 1-cylindrowy o pojemności 1696 cm3, 2-suwowy, chłodzony wodą przez jej odparowanie, z rozrządem tłokowym i regulatorem obrotów. Średnica jego cylindra wynosi 120 mm, a skok tłoka 150 mm. Z prawej strony silnika na wale korbowym osadzone koło zamachowo-pasowe o średnicy 64 cm i szerokości 8,5 cm. Lewa strona wału korbowego przystosowana do podłączenia korby do ręcznego rozruchu silnika. Rozruch silnika następuje poprzez ręczne podanie dawki paliwa do wtryskiwacza, wkręcenie rozżarzonego knota rozruchowego w głowicę, ręczne uruchomienie odprężnika oraz ręczne przekręcenie korby rozruchowej założonej na wał korbowy. Na korpusie silnika od dołu odlana jest dzienna data jego wyprodukowania 25-11-30. Co oznacza, że został wyprodukowany 25 listopada 1930 r.
Firma HATZ w latach 1926-1942 firma produkowała 1- i 2-cylindrowe silniki wysokoprężne typu H w układzie pionowym. Jako silniki 1-cylindrowe typu H produkowano modele H 2, H 3, H 4 i H 5. Były to silniki o mocy od 8 do 28 KM. Natomiast 2-cylindrowe silniki typu H były produkowane jako modele H 22, H 32, H 42 i H 52, które odpowiednio miały moce od 18 do 56 KM. Wszystkie silniki typu H miały wspólną numerację. Niestety nie ma danych ile konkretnie sztuk modelu silnika H 2 firma HATZ wypuściła na rynek. Szacuje się, że nie było to więcej niż 500 egzemplarzy.
Zakupiony do zbiorów silnik HATZ-DIESEL H 2 pracował pierwotnie na Kujawach. Służył do lat 70. XX w. do napędu pompy wodnej przy nawadniania pól. W latach 2016-2018 został przez ostatniego właściciela odrestaurowany i doprowadzony do ponownej sprawności.
DEUTZ MAH 516
Silnik stacjonarny DEUTZ MAH 516 z 1934 r. został wyprodukowany w firmie „Humboldt-Deutzmotoren AG” w Kolonii. Waga samego silnika wynosi 480 kg. Posadowiono go na wózku transportowym z dyszlem. Jest to silnik wysokoprężny z bezpośrednim wtryskiem do komory spalania, o mocy 10 KM (7,4 kW) przy 1000 obr/min, poziomy, 1-cylindrowy o pojemności 1810 cm3, 4-suwowy, chłodzony wodą przez jej odparowanie, z rozrządem zaworowym i regulatorem obrotów. Średnica cylindra silnika wynosi 120 mm, a skok tłoka 160 mm. Z prawej i lewej strony silnika na wale korbowym osadzone są 2 pełne koła zamachowe o szerokości 6,5 cm i średnicy 65 cm. Do prawego koła zamachowego przymocowane jest dodatkowe koło pasowe. Lewa strona wału korbowego przystosowana do podłączenia korby do ręcznego rozruchu silnika. Silnik można uruchomić poprzez ręczne podanie dawki paliwa do wtryskiwacza, wkręcenie rozżarzonego knota rozruchowego w głowicę, ręczne uruchomienie odprężnika oraz ręczne przekręcenie korby rozruchowej założonej na wał korbowy.
Produkcję silnika stacjonarnego DEUTZ MAH 516, przeznaczonego do potrzeb indywidualnych rolników, rozpoczęto w 1926 r. i zakończono w 1936 r. Przez ten czas wyprodukowano 9389 egzemplarzy tego modelu.
Zakupiony do muzeum silnik DEUTZ MAH 516 pracował na Podkarpaciu do początku lat 70. XX w. Napędzał piłę tarczową i młocarnię u jednego z rolników. W latach 2016-2018 został przez ostatniego właściciela odrestaurowany i doprowadzony do ponownej sprawności.
DEUTZ MAH 711
Silnik stacjonarny DEUTZ MAH 711 z 1938 r. wyprodukowano w firmie „Klöckner-Humboldt-Deutz AG” w Kolonii. Ma on wagę własną 175 kg i zamontowany jest na wózku transportowym z dyszlem. Jest to silnik wysokoprężny z bezpośrednim wtryskiem do komory spalania, o mocy 6 KM (4,4 kW) przy 1500 obr/min, poziomy, 1-cylindrowy o pojemności 553 cm3, 4-suwowy, chłodzony wodą przez jej odparowanie, z rozrządem zaworowym i regulatorem obrotów. Średnica jego cylindra wynosi 80 mm, a skok tłoka 110 mm. Z prawej i lewej strony silnika na wale korbowym osadzone są 2 pełne koła zamachowe o szerokości 4,5 cm i średnicy 50 cm. Do prawego koła zamachowego przymocowano dodatkowo koło pasowe. Lewa strona wału korbowego przystosowana jest do podłączenia korby do ręcznego rozruchu silnika. Rozruchu silnika można dokonać przez ręczne podanie dawki paliwa do wtryskiwacza, wkręcenie rozżarzonego knota rozruchowego w głowicę, ręczne uruchomienie odprężnika oraz ręczne przekręcenie korby rozruchowej założonej na wał korbowy.
Silnik Deutz MAH 711 przeznaczony był do potrzeb małych gospodarstw rolnych. Jego produkcję rozpoczęto w 1935 r. i trwała ona aż do roku 1970. Przez ten okres wyprodukowano 73207 egzemplarzy tego modelu.
Zakupiony silnik DEUTZ MAH 711 pracował pierwotnie w Wielkopolsce. Służył do lat 70. XX w. do napędu młocarni. W latach 2015-2017 został przez ostatniego właściciela odrestaurowany i doprowadzony do ponownej sprawności.
WIKOV ROBOT DIESEL
Silnik stacjonarny WIKOV ROBOT DIESEL z 1938 r. wyprodukowała firma „Wikov Wichterle & Kovářik A.G.” w Prościejowie. Waga własna silnika wynosi ok. 250 kg. Posadowiony jest na wózku transportowym z dyszlem. Jest to silnik wysokoprężny z bezpośrednim wtryskiem do komory spalania, o mocy 6-7 KM (4,4-5,1 kW) przy 900 obr/min, poziomy, 1-cylindrowy o pojemności 2321 cm3, 4-suwowy, chłodzony wodą przez jej odparowanie, z rozrządem zaworowym i regulatorem obrotów. Średnica cylindra silnika wynosi 130 mm, a skok tłoka 175 mm. Z prawej i lewej strony silnika na wale korbowym osadzone 2 pełne koła zamachowe o szerokości 5,5 cm i średnicy 56 cm. Do lewego koła zamachowego przymocowane koło pasowe. Lewa strona wału korbowego przystosowana do podłączenia korby do ręcznego rozruchu silnika. Silnik, oprócz tabliczki producenta, posiada oryginalną tabliczkę polskiego dystrybutora: „Przedstawicielstwo i Składy S. PUTTER i SYNOWIE we Lwowie”. Silnik można uruchomić poprzez ręczne podanie dawki paliwa do wtryskiwacza, wkręcenie rozżarzonego knota rozruchowego w głowicę, ręczne uruchomienie odprężnika oraz ręczne przekręcenie korby rozruchowej założonej na wał korbowy.
Jedną z głównych dziedzin produkcji firmy WIKOV były różnego typu silniki stacjonarne. Firma w latach 30. XX w. produkowała kilka różnych mocowo silników. Począwszy od bardzo małych o mocy 3 KM, a skończywszy na nieco większych silnikach stacjonarnych o mocy 7-8 KM. Wszystkie były przeznaczone dla małych i średnich gospodarstw rolniczych. W przeważającej mierze były to silniki benzynowe pod nazwą WIKOV ROBOT. Natomiast stosunkowo mało wyprodukowano silników wysokoprężnych napędzanych olejem napędowym pod nazwą WIKOV ROBOT DIESEL. Nie ma niestety danych jakie ilości poszczególnych silników firma wyprodukowała na przestrzeni swego istnienia. Przypuszczalnie produkcja silnika stacjonarnego WIKOV ROBOT DIESEL rozpoczęła się w połowie lat 30. XX w. Nie ma danych do kiedy trwała i ile egzemplarzy tego silnika wyprodukowano.
Zakupiony silnik WIKOV ROBOT DIESEL pracował pierwotnie na Podkarpaciu. Służył do połowy lat 70. XX w. do napędu śrutownika. W latach 2016-2018 został przez ostatniego właściciela odrestaurowany i doprowadzony do ponownej sprawności.
Zakupione ciągniki powiększyły ciechanowiecką kolekcję do 57 sztuk, a silniki do 58 egzemplarzy. Bezpośrednio po zakupie zostały udostępnione zwiedzającym na wystawie stałej poświęconej technice rolniczej. Szerzej turystom zostały zaprezentowane 18 maja br. w trakcie Europejskiej Nocy Muzeów.
Turyści odwiedzający Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu będą mogli zobaczyć również opisywane ciągniki i silniki w trakcie pokazów pracy zaplanowanych na 11 sierpnia 2019 r. podczas Podlaskiego Święta Chleba. Serdecznie zapraszamy!
kustosz Marek Wiśniewski
Kierownik Działu Techniki Rolniczej
Muzeum Rolnictwa im. ks. K. Kluka w Ciechanowcu
