NIECOdziennik Muzealny- Droga do scalenia Ciechanowca po I wojnie światowej
Mogłoby się wydawać, że kiedy Polska odzyskała niepodległość w 1918 roku, już wkrótce znikną podziały dokonane przez zaborców. Nic bardziej mylnego.
Kiedy w 1807 roku granicę pomiędzy Księstwem Warszawskim i Cesarstwem Rosyjskim poprowadzono m. in. wzdłuż rzeki Nurzec, Ciechanowiec znalazł się po dwóch stronach granicy.
Po późniejszych reformach administracyjnych prawobrzeżna część znalazła się w guberni łomżyńskiej Królestwa Polskiego a lewobrzeżna w guberni grodzieńskiej Cesarstwa Rosyjskiego. Wydarzeniem, przynoszącym spore konsekwencje i mającym wpływ na późniejszy proces scalania Ciechanowca było zaprowadzenie tzw. reformy miejskiej w roku 1870, w skutek której znacznie gorzej prosperujący ekonomicznie, prawobrzeżny Ciechanowiec utracił prawa miejskie. Uznano, że nie spełnia warunków postawionym miastom: liczba ludności powyżej 3 000 mieszkańców, odsetek rolników mniejszy niż 50 % i dochód roczny wyższy niż 1 500 rubli. Nie bez znaczenia w tej decyzji mogły być represje, które po powstaniu styczniowym dotykały dobrze rozwijające się osiedla (oprócz Ciechanowca, w powiecie mazowieckim na osady przemianowano również Mazowieck – Wysokie Mazowieckie, Sokoły i Czyżew).
Obie części różniły się od siebie stopniem rozwoju, dostępnością różnych usług, ale przede wszystkim liczbą ludności.
Już w 1919 roku, tuż po odzyskaniu niepodległości mieszkańcy Ciechanowca wystosowali pismo do Pana Prezydenta Ministrów I. Paderewskiego z żądaniem przyłączenia lewobrzeżnego Ciechanowca do Królestwa Polskiego. Mieszkańcy zwracali się również o przyłączenie do Polski niektórych miast, które znalazły się poza granicą Rzeczpospolitej: Wilna, Dyneburga, Mińska, Lwowa i Gdańska oraz wprowadzenia przymusowego poboru do wojska.
Proces scalania, który rozpoczął się tuż po odzyskaniu niepodległości, trwał niemalże dwadzieścia lat! Wydaje się, że zmianie statusu najbardziej zależało mieszkańcom osady, którzy należeli do gminy Klukowo, która była oddalona od Ciechanowcu od dwanaście kilometrów, niekomfortowej do podróży drogi. W pismach do premiera umieszczano uzasadnienia dla utworzenia nowej gminy z siedzibą w osadzie Ciechanowcu:
,,(…) Ponieważ obecne władze samorządowe, gminy Klukowo odległej 12 klm. od osady Ciechanowca, drogi błotnistej urzędując w wspomnianej gminie, mieszczącej się w lichej wiosce, zmuszają 3000 mieszkańców oprócz dalej zamieszkałych od osady Ciechanowca do przybywania do urzędu gminnego w różnych sprawach, co jest wielce uciążliwem gdyż ludność Ciechanowca nie posiada lokomocji i.t.p. środków umożliwiających komunikacji do wspomnianego urzędu gminnego. Oprócz tego, nadmienia się, że gospodarka prowadzona przez Urząd Gminy Klukowo, nie odpowiada zadaniom i warunkom życiowych mieszkańców os. Ciechanowca, z tego powodu, że Ciechanowiec jest utrzymywany anty-sanitarne, gdyż nie posiada studni-pomp, ze zdrową wodą, bruków odpowiednich, ani kanałów ściekowych, oświetlenia nocnego i w ogóle przedstawia wygląd miasteczka z czasów średniowiecza (…)’’.
Starania o utworzenie gminy wiejskiej Ciechanowiec poprzedzały pisma, które mieszkańcy okolicznych wsi kierowali do Białostockiego Urzędu Wojewódzkiego, a ten do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Warszawie. Podanie takie skierowali 14 października 1926 r., mieszkańcy wsi Kozarze, Malinowo, Kuczyn i Żebry Wielkie, motywując swoje starania znaczą odległością od dotychczasowej siedziby gminy – Klukowa, oraz faktem, że Ciechanowiec był siedzibą parafii oraz umożliwiał dostęp do kilku sklepów. Wojewoda Białostocki, po konsultacji z Radą Gminy Klukowo, Wydziałem Powiatowym, Komisją, Starostą oraz Sekcją Rady Wojewódzkiej wydał negatywną opinię, którą przesłał do ministerstwa. Motywował ją:
,,Z punktu widzenia samorządowego wskazanem jest tworzenie jednostek silnych finansowo i jednolitych, o ile możności pod względem gospodarczym’’.
Gmina z siedzibą w osadzie Ciechanowiec miała nie spełniać postawionych samorządowi warunków: wskazywano, że osada Ciechanowiec ma charakter typowo miejski. Ponadto do nowej gminy miało należeć sześć wsi oraz pięć folwarków, co sprawiało, że byłaby to jednostka różnorodna. Jednocześnie wojewoda zwrócił uwagę, że osada Ciechanowiec daje znaczne korzyści gminie Klukowo, w zamian nie otrzymując nic, dlatego postulował o połączenie osady Ciechanowiec z miastem. Miało to poskutkować powstaniem silnej gospodarczo i demograficznie jednostki z 5 700 mieszkańcami. Połączony w jedno miasto Ciechanowiec miałby przynależeć do powiatu wysokomazowieckiego. Trudność miało stanowić miała przynależność do dwóch odrębnych systemów prawnych, spadku z czasów rosyjskich, stąd różnice, do 1927 jeszcze nie zunifikowane. W styczniu 1927 r. ministerstwo wystosowało odpowiedź, że ,,nie zamierza przychylić się do prośby mieszkańców wsi’’.
Sekcja Rady Wojewódzkiej wydała opinię przychylną, co do prośby mieszkańców w sprawie ogłoszenia gminy wiejskiej w projektowanych granicach, jednocześnie wyrażając opinię, że miasto i osadę należy scalić w gminę miejską i włączyć do powiatu wysokomazowieckiego . Starosta wysokomazowiecki Józef Zychert wydał opinię negatywną, co do planowanego tworzenia nowej jednostki, kosztem gminy Klukowo. W starostwie powiatowym w Wysokiem Mazowieckiem powołano specjalną komisję, która miała zaopiniować czy celowe będzie utworzenie gminy z siedzibą osadzie. Komisja uznana za niepotrzebne tworzenie gminy. W porządku dziennym umieszczono też kwestię nadania praw miejskich osadzie Ciechanowiec, jednak sprawę odłożono, uznając jedynie, że celowe będzie połączenie ,,obu Ciechanowców’’ oraz folwarków Nowodwory, Dominikowo, Adamowo wsi Kozarze, w jedno miasto należące do powiatu wysokomazowieckiego. Nowej gminy w Ciechanowcu chcieli natomiast mieszkańcy Kuczyna, Żeber Wielkich, Gródka, Malinowa i Kozarzy. Podobne opinie wyszły spod ręki Ireny Starzeńskiej i Stanisława Maruszewskiego, właścicieli majątku Nowodwory.
Jak się okazało, propozycje mieszkańców osady ostatecznie odrzucono. Gminę wiejską Ciechanowiec utworzono 1 października 1934 roku, włączając do niej część wsi należących wcześniej do gmin Skórzec i Rudka, ale nadal bez osady Ciechanowiec. W 1935 roku, gdy w ramach reformy administracyjnej wprowadzono podział na gromady, w skład gminy Ciechanowiec weszły czterdzieści trzy gromady . Osada Ciechanowiec, która została włączona w 1919 roku do gminy Klukowo w powiecie wysokomazowieckim, od roku 1933 była siedzibą gromady.
Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych Sławoja Składkowskiego z 28 marca 1938 roku osadę Ciechanowiec włączono w obręb miasta, które znajdowało się w powiecie bielskim. Wcześniej, bo 10 marca w wyniku zmian administracyjnych osadę wyłączono z powiatu wysokomazowieckiego.
Oprac.
Marlena Brzozowska
Dział Historyczny
Wybrane źródła:
AAN, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie, sygn. 227, Pismo w sprawie utworzenia gminy wiejskiej Ciechanowiec, k. 340.
AAN, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie, sygn. 227, Wyciąg z protokołu spisany 22 lipca 1926 z posiedzenia Sekcji Rady Wojewódzkiej według porządku dziennego, ogłoszonego zarządzeniem z 5 lipca 1926 – Utworzenie gminy wiejskiej Ciechanowiec, s. 341
AAN, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, sygn. 227, Wyciąg z protokołu No 6 Rady Gminnej gminy Klukowo wieś Kuczyn, dnia 15 lipca 1925 roku, k. 317, 360; Protokół zebrania mieszkańców wsi Żebry Wielkie z dnia 15 marca 1925 r., k. 317; Protokół zebrania mieszkańców wsi Gródek, k. 362; Protokół zebrania mieszkańców wsi Malinowo, k. 364, Protokół zebrania mieszkańców wsi Malinowo, k. 366
AAN, Prezydium Rady Ministrów w Warszawie, sygn. III 3093/19, Uchwała ludności wsi Ciechanowiec w sprawie granic Polski, k. 3
Dz.U. 1938 nr 19 poz. 151, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 marca 1938 r. o zmianie granic powiatów wysokomazowieckiego i bielskiego w województwie białostockim; Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 marca 1938 r. o zmianie granic miasta Ciechanowca w powiecie bielskim, województwie białostockim.
Mowa Prezesa Rady Ministrów Sławoja Składkowskiego i Ministra Spraw Wewnętrznych gen. dr Składkowskiego wygłoszone na posiedzeniu komisji budżetowej Sejmu z dnia 13 b. m. , ,,Gazeta Administracji’’, warszawa 15 stycznia 1937, s. 60-63.
Podpisy pod zdjęcia:
- Szkic obszaru obejmującego planowaną gminę wiejską Ciechanowiec. Źródło: AAN, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie,
sygn. 227, k. 344. - Ciechanowiec w 1828 r., Źródło: AGAD, Zbiór kartograficzny, sygn. 92-14
- Mapa pokazująca Ciechanowiec lewobrzeżny – miasto i prawobrzeżny – osadę. . Źródło: Mapa taktyczna Polski 1: 100 00, Pas 38 Słup 35, 1937
