Znaczki pocztowe nie tylko zawierają treści historyczne, przedstawiają wybitne postacie z rozmaitych dziedzin. Odzwierciedlają także sytuację aktualną, stając się swoistą kroniką czasów, w których powstały. Wykorzystywane bywają do propagowania rozmaitych akcji społecznych, często związanych ze zdrowiem. Powszechnie emitowano znaczki w ramach walki z gruźlicą czy malarią, bliżej naszym czasom – z chorobami nowotworowymi, narkomanią, paleniem tytoniu.
Odniesienia do chorób zwierząt nie są takie częste, ale także występują. Stosunkowo najwięcej powstało znaczków propagujących kampanie zwalczania księgosuszu w Afryce.
Księgosusz, znany na świecie jako rinderpest, cattle plague, czy чума крупного рогатого скота, jest prawdopodobnie najważniejszą historycznie chorobą zwierząt. Jest to choroba wirusowa atakująca przeżuwacze (bydło domowe, bawoły, owce, kozy i antylopy). Objawia się nagłą gorączką, osłabieniem, utratą apetytu, wydzieliną z nosa i oczu, utrudnionym, szybkim oddechem, ostrą biegunką. Większość zwierząt ginie 6-12 dni od wystąpieniu objawów klinicznych.
Znaczek pocztowy - Wybrzeże Kości Słoniowej, 1966, nr kat. Michel CI 306, Campagne conjointe contre la peste bovine.
Charakterystyczne cechy działalności człowieka były odpowiedzialne za jego ekspansję: szybko rosnąca populacja wraz z coraz większą zależnością od bydła jako źródła pokarmu i siły pociągowej, zwiększona ruchliwość ludzi i zwierząt związana z prowadzeniem wojen i z handlem.
Pochodził z Eurazji Środkowej, a później rozprzestrzenił się na Europę i Azję, zgodnie ze szlakami handlowymi i migracyjnymi. Chorobę notowano również w Ameryce i Australii, lecz z mniejszą częstością.
Seria znaczków – Nigeria, 1967, nr kat. Michel NG 208-209,Rinderpest Eradication Campaign.
Zaraza dotarła do Europy w IV wieku poprzez najeźdźców – Hunów. Europejskie bydło nie było odporne na tego wirusa, co skutkowało niezwykle wysoką śmiertelnością. Europa była stale zagrożona księgosuszem. Szczególnie mocno atakował podczas wielkich wojen: najazdu mongolskiego (XII w.), wojny trzydziestoletniej (XVII w.), wojen napoleońskich (XVIII w.). W 1709 r. w Europie Środkowej padło za jego sprawą 1,5 miliona zwierząt. Zaraza dotarła nawet na Wyspy Brytyjskie. Anglia została zaatakowana w 1714 r. przez bydło wysłane z Holandii. Stosując nowoczesne (i zdecydowane) metody administracyjne, zwalczono księgosusz w ciągu trzech miesięcy. Ponowna epizoocja w 1745 nie spotkała się z podobnie zdecydowaną akcją, co spowodowało śmierć pół miliona sztuk bydła.
Znaczek pocztowy – Mauretania,1967, nr kat. Michel MR 321, Campagne conjointe contre la peste bovine.
Ogromne straty bydła we Francji skłoniły władze do założenia szkoły weterynaryjnej, aby wyedukować personel w zakresie zwalczania chorób zwierząt.
Główne osiągnięcie w zakresie techniki XIX wieku – wykorzystanie energii parowej, która umożliwiła transport koleją i drogą morską żywego bydła w ilościach wcześniej niemożliwych, miała dramatyczne konsekwencje. Europa Zachodnia została w latach 1857-1866 prawie ogołocona z bydła.
Znaczek pocztowy – Senegal, 1968, nr kat. Michel SN 384, Campagne conjointe contre la peste bovine.
Największa i najdłużej trwająca panzoocja miała jednak miejsce w Afryce. Księgosusz dostał się tam w 1887 wraz z indyjskim bydłem wysłanym dla armii włoskiej. Przetoczył się z Półwyspu Somalijskiego na zachód do Atlantyku i na południe do Przylądka Dobrej Nadziei. Choroba zaatakowała nie tylko bydło domowe, ale także bawoły, żyrafy i antylopy. Zabrakło zwierząt gospodarskich, jako źródła pożywienia i siły pociągowej, wygięła także zwierzyna łowna. Głód spowodował śmierć 1/3 ludności Etiopii, 2/3 populacji Masajów w Tanzanii. Drastyczny spadek liczby zwierząt roślinożernych przełożył się na zarastanie obszarów zielonych. To zaś stworzyło warunki do rozwoju much tse-tse i wybuchu śpiączki afrykańskiej. Ten ciąg tragicznych wydarzeń spowodował głód i zubożenie ludności na kontynencie trwające przez dekady.
Sposoby administracyjne ograniczenia chorób, stosowane w Europie, nie sprawdzały się w Afryce. Dopiero opracowanie skutecznych metod serologicznych dało nadzieję na zwalczenie tej zarazy.
Seria znaczków – Somalia, 1971, nr kat. Michel SO 185-186, Rinderpest Control Programme, JP15.
W 1962 roku wprowadzono w Afrycie pierwszy, zakrojony na szeroką skalę program – JP15. Dotyczył państw z Afryki środkowej i zachodniej. Przeprowadzano akcje masowych szczepień, a następnie wdrażano środki profilaktyki zoosanitarnej. Osiągnięto spory sukces. Niestety, zlekceważono chorobę, a dodatkowo negatywną rolę odegrała niestabilna sytuacja polityczna. Pod koniec lat 70. XX wieku wybuchła kolejna panzoocja księgosuszu.
Do zorganizowanej walki przystąpiono ponownie w latach 1986-1999, kiedy to przygotowano i wdrożono koncepcję masowych szczepień w ramach projektu – PARC (Pan African Rinderpest Vaccination Campaign). Objął on 34 państwa na kontynencie.
Znaczki pocztowe – Sudan, 1991, offset, nr kat. Michel SD 458, Pan African Rinderpest Campaign / Campagne Panafricane Contre la Peste Bovine; Etiopia, 1992, nr kat. ET 1420, Pan African Rinderpest Campaign.
Kolejne programy podjęte w skali ogólnoświatowej spowodowały, iż w 2011 roku księgosusz uznano za chorobę całkowicie wyeliminowaną. Był to drugi taki wypadek w historii – po zlikwidowaniu ospy ludzi.
Seria znaczków – Etiopia, 2009, nr kat. Michel ET 1871-1874, Ethiopia Freed from Rinderpest.
Grzegorz Jakubik, st.kustosz