„Proszę Państwa oto miś.
Miś jest bardzo grzeczny dziś, chętnie Państwu łapę poda.
Nie chce podać? A to szkoda...”
J. Brzechwa
25 listopada br. miał miejsce 18. Światowy Dzień Pluszowego Misia. Święto ustanowione w 2002 r., w setną rocznicę powstania maskotki, corocznie jest obchodzone w szkołach i przedszkolach na niemal całym świecie. Zapewne inaczej niż w latach ubiegłych wyglądało świętowanie w tym roku. Przy tej okazji warto przypomnieć, że zabytkowe niedźwiadki i moc innych ciekawych zabawek od grudnia 2013 r. jest udostępniona w naszym muzeum na wystawie stałej pod tytułem „Przyjaciele z dzieciństwa”. Mieści się ona w obiekcie zamiejscowym muzeum – w dawnej szkole we wsi Winna-Chroły, oddalonej 8 km od Ciechanowca. Mamy nadzieję, że w przyszłym roku odwiedzą ją Państwo osobiście, a dziś zapraszamy do jej zwiedzania za pośrednictwem naszego „Niecodziennika muzealnego”.
Dawna szkoła w Winnie-Chrołach. Punkt zamiejscowy Muzeum Rolnictwa.
Ekspozycja zasługuje na uwagę z różnych względów - jest ciekawa, zaskakująca i zarazem nostalgiczna. Zapytają Państwo dlaczego? Odpowiedź jest prosta – na wystawie prezentujemy ponad 2.000 zabytkowych zabawek datowanych od końca XIX w. po lata 80. XX w. Wśród nich znajdą Państwo na pewno swoich ukochanych „przyjaciół z dzieciństwa” – misie, lale, armie żołnierzyków, piłkarzyki, konie na biegunach i wiele innych. Każdy z nich może Państwa przenieść w czasy beztroskiego dzieciństwa, przywieść na myśl wspomnienia z dawnych lat, zaś najmłodsi goście zwiedzając wystawę będą mogli poznać interesujące zabawy i wymarzone zabawki swoich rodziców, dziadków i pradziadków.
Pluszowe przytulanki gościnnie w sali lekcyjnej z lat 30. XX w., z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka w 2016 r.
Wystawa zajmuje 130 m2 powierzchni poddasza budynku szkolnego wzniesionego w latach 30. ubiegłego wieku. Na parterze zaaranżowane zostały wnętrza szkolne z lat 30. i 70. XX w. nawiązujące do historii obiektu. Tuż za progiem mieści się sala lekcyjna z lat 30. XX w. z oślą ławką, kałamarzami z atramentem oraz tabliczkami do pisania. Obok znajdują się sale z lat 70. XX w.: pokój nauczycielski, mieszkanie nauczyciela, sala historyczna oraz klasa w pełni wyposażona w szkolne sprzęty zachowane „in situ” oraz pamiątki z lat szkolnych pozyskane od okolicznych mieszkańców (zeszyty, książki, tornistry, zdjęcia, pamiętniki i świadectwa).
Dawny pokój nauczycielski oraz sala historyczna prezentująca pamiątki szkolne absolwentów i nauczycieli Szkoły Podstawowej w Winnie-Chrołach.
Po wejściu na poddasze na wystawie zabawek wita nas rodzina pluszowych niedźwiadków, z których najstarsze pochodzą z dwudziestolecia międzywojennego. Przy tej okazji warto nadmienić, iż w 2020 r. przypada 118. rocznica powstania pierwszego na świecie pluszowego misia zwanego „Teddy Bear” (na cześć prezydenta Stanów Zjednoczonych - Teodora Roosevelta). W Europie pluszowego niedźwiadka po raz pierwszy zaprezentowano w 1903 r. na targach zabawkarskich w Lipsku. Wystawiająca go firma założona w 1880 r. przez Margaretę Steiff w niemieckiej miejscowości Giengen dzięki produkcji pluszowych misiów stała się światową potęgą. Już w 1907 r. produkowała ich blisko 1.000.000, z czego większość była przeznaczona na eksport. Do dziś firma Steiff istnieje i prężnie działa, a jej pluszaki są najwyżej cenione wśród kolekcjonerów zabawek.
Margarete Steff (na wózku inwalidzkim) w otoczeniu pracowników firmy zabawkarskiej.
(źródło: https://www.welt.de/wirtschaft/karriere/article206265277/Schulbuecher-Frauen-in-Fuehrungspositionen-sind-die-Ausnahme.html#cs-Margarete-Steiff.jpg, dostęp 26.11.2020)
Na ekspozycji „Przyjaciele z dzieciństwa” zaprezentowano prawie wszystkie znane formy zabawkarstwa europejskiego - od końca XIX w. po lata 80. XX w. Obejrzeć można zabawki znane z filmów i bajek, lalki i ich akcesoria, zabawki blaszane, militaria chłopięce, samochodziki, kolejki, klocki, pluszowe przytulanki itp. Zabawki zgromadzone na wystawie wykonane są z różnych materiałów: drewna, papieru, gumy, tkaniny, kamienia, metalu, porcelany, biskwitu, skóry, plastiku i celuloidu.
Z racji na ich różnorodność i czas powstania zostały podzielone na cztery grupy: najstarsze zabawki (2 poł. XIX w. - 1 poł. XX w.), zabawki ludowe (XX w.), zabawki dziewczęce i chłopięce (2 poł. XX w.).
Zabytkowe niedźwiadki z 1 połowy XX w.
Oprócz pluszowych niedźwiadków w pomieszczeniu zaaranżowanym na pokój zabaw z przełomu XIX i XX wieku obejrzeć można najstarsze eksponaty, które powstały przed 1950 r. Znalazły się tu miejsce kosztowne zabawki, które dawniej można było spotkać jedynie w zamożnych domach – biskwitowe i porcelanowe lalki, ołowiane żołnierzyki, militaria chłopięce, magiczne latarnie do wyświetlania szklanych przeźroczy, gry planszowe oraz akcesoria do zabaw domowych i podwórkowych. Na biurku znalazły się reprinty starych bajek i baśni oraz rysunki dziecięce wykonane w latach 30. i 40. XX w.
Salonik z najstarszymi zabawkami.
W drugiej sali znajdują się zabawki „spod wiejskiej strzechy”, czyli XX-wieczne zabawki ludowe: karuzele na patyku, „klepoki”, zabawki ze słomy i drewna, lalki z makówek, kozy prostyńskie, ceramiczne gwizdki, konie na biegunach i inne. Były kupowane na jarmarkach i targach z okazji rocznych świąt lub samodzielnie wykonane przez dziecko albo jego opiekunów.
Zabawki spod wiejskiej strzechy.
Dwie kolejne części wystawy prezentujące pokój dziewczynek i pokój chłopięcy obejmują zbiór, który można nazwać „zabawkami z Państwowych Domów Towarowych i od wujka z Ameryki”. Zabawki te pochodzą z 2. poł. XX w.
W dziewczęcym pokoju można obejrzeć całą plejadę lal od szmacianych i celuloidowych dzidziusiów po lalki Barbie. Najstarsza lalka Barbie w kolekcji pochodzi z 1963 r., a najnowsza – Ken (partner Barbie) z 1975 r. W pokoju jest też bakelitowy projektor „Bajka” na przeźrocza i adapter walizkowy z kolekcją pocztówek dźwiękowych oraz kącik z robótkami ręcznymi z maszyną do szycia ubranek dla lal, kolekcja domowych naczyń do zabawy, a wśród nich porcelanowa zastawa oraz metalowe, emaliowane rondelki i imbryki.
Wymarzone zabawki dziewczynek.
W pokoju chłopięcym można znaleźć całą gamę "resoraków", czołgów i samolotów. Nie mogło tu zabraknąć piłkarzyków czy kolejki elektrycznej, ani też całych "armii" ołowianych i plastikowych żołnierzyków. Są też unikatowe statki kosmiczne i figurki przedstawiające bohaterów kultowej sagi "Gwiezdne wojny" z lat 70. i początku 80. XX w. Oprócz tego, zwiedzający mogą zajrzeć do starych podręczników i zeszytów, obejrzeć kolekcję proporczyków i pocztówek z lat. 70. i 80. XX w., a w biblioteczce znaleźć książki, które niegdyś były bardzo popularne wśród dzieci, jak na przykład "Dzieci z Bullerbyn" czy "Przygody Tomka Sawyera".
Zabawkowe rarytasy z chłopięcego pokoju.
Dodatkowym atutem tego miejsca jest sala zabaw, gdzie dzieci mogą bawić się zabytkowymi i nowymi zabawkami oraz okazały plac szkolny, na którym są organizowane dawne zabawy podwórkowe oraz warsztaty muzealne pn. „Słomiana Barbie” czy pikniki szkolne z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka.
Sala zabaw.
Podwórkowe harce podczas Międzynarodowego Dnia Dziecka w 2016 r.
Kończąc opowieść o naszej wystawie, mamy nadzieję, że zachęciliśmy Państwa do wspomnień na temat ukochanych zabawek i zabaw. Będziemy nam miło, jeśli zechcą Państwo podzielić się z nami własnymi opowieściami o „przyjaciołach z dzieciństwa”.
Tekst:
starszy kustosz Krystyna Bogucka
kierownik Działu Sztuki i autorka wystawy „Przyjaciele z dzieciństwa”
Autorzy zdjęć:
Krystyna Bogucka
Artur Warchala
Ewa Wróblewska