Wiosna to wyjątkowy czas w naszym muzeum – właśnie pojawiły się urocze, czarne jagnięta! Obserwowanie ich pierwszych kroków w stronę samodzielności to prawdziwa przyjemność. Maluchy nie tylko pozostają pod czujnym okiem swoich matek, ale też mogą liczyć na troskliwą opiekę całego stada.
W 2000 roku powstał program hodowlany ochrony zasobów genetycznych owiec, który został zaakceptowany do realizacji przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Program uwzględnia również wrzosówkę. Od 2005 roku rasa ta jest objęta dofinansowaniem w ramach programów rolno-środowiskowych, wspierających różne podmioty realizujące zadania na rzecz rolnictwa.
Wrzosówka ma polifiletyczne pochodzenie, co oznacza, że wywodzi się od różnych niespokrewnionych przodków, które jednak wykazują podobieństwo pod względem budowy
i fizjologii. W literaturze można znaleźć dwie teorie dotyczące jej genezy: niektórzy badacze wskazują na owcę torfową, inni wspominają o owcy północnej krótko-ogoniastej. Praca badawcza Mieczysława Czai „Studia nad wrzosówką” (1937) jednoznacznie jednak stwierdza:
„Moje badania, które przeprowadziłem na licznym materiale, wykazały, że przynależność wrzosówki nie ulega kwestii. Wszystkie znamiona fenotypu tej owcy wskazują na to, że należy ona do grupy owiec północnych krótko-ogoniastych (Ovis brachyura borealis), pochodnych muflona europejskiego (O. musimon).”
W pierwszej połowie XX wieku wrzosówki stanowiły aż ¼ pogłowia owiec na północno-wschodnich kresach Polski. Gdy w latach 1972–1973 zauważono realne zagrożenie wyginięcia tej rasy, Instytut Zootechniki w Krakowie podjął działania mające na celu jej ochronę. Zakupiono wówczas 160 maciorek i 27 tryków, które trafiły do Zootechnicznego Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki w Czechnicy, aby zabezpieczyć ich materiał genetyczny.
Wrzosówki to niewielka, autochtoniczna rasa o siwej maści. Tryki ważą około 30 kg,
a maciorki – 25 kg. Charakterystyczne są dla nich czarne głowy i nogi oraz krótki, cienki ogon pokryty prostym włosem. Rogi tryków mają świdrowaty kształt i zaczynają rosnąć już w trzecim miesiącu życia. U maciorek natomiast rogi pojawiają się dopiero w drugim roku życia i osiągają długość zaledwie 2–3 cm.
Większość jagniąt tej rasy rodzi się z ciąż bliźniaczych, co stanowi jedną z jej unikalnych cech. Wrzosówki strzyże się dwa razy w roku. Odgrywają również istotną rolę w ekosystemie – zjadają rośliny, strzygąc je bardzo krótko, a jednocześnie ugniatają ziemię racicami, co zapobiega zarastaniu pastwisk i łąk krzewami, utrzymując je w dobrej kondycji.
Tomasz Olbrycht w książce „Typy użytkowe i rasy zwierząt domowych” (1960) pisał:
„Wrzosówki są bardzo odporne na wpływy zewnętrzne, wystarczają im liche nizinne pastwiska, pokryte wrzosami.”
I choć ich usposobienie bywa dość dzikie, przyzwyczajone do opiekuna potrafią przybiegać do niego jak nasze kochane psy. Głaskane okazują swoje zadowolenie, radośnie machając ogonami.
Oprac. Alicja Godlewska
Kierownik Działu Weterynarii
Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu
Źródła:
• Czaja M.; Przynależność rasowa wrzosówki i jej rozmieszczenie. W: Studia nad wrzosówką.. Warszawa. 1937. Druk. Jan Gustowski.
• Elsner J. J.; Pierwiastkowe pochodzenie owiec. W: Krótka nauka chodowania owiec poprawnych. Wrocław. 1836. Wilhelm Bogumił Korn.
• Olbrycht T.; Typy użytkowe i rasy owiec. W: Typy użytkowe i rasy zwierząt domowych. Wrocław. 1960. Państwowe wydawnictwo naukowe Oddział wrocławski.
• Sikora J.; Ochrona zasobów genetycznych owiec w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich W: Wiadomości zootechniczne.”. [online]. 2006, [dostęp 25.03.2025.] Dostępny w internecie:
https://wz.iz.edu.pl/files/WZ_2006_4_art03.pdf
• Sikora J., Kawęcka A.; Rodzime rasy owiec w górskich rejonach polski W: Południowo-Wschodni Oddział Polskiego Towarzystwa Inżynierii Ekologicznej z siedzibą w Rzeszowie Polskie Towarzystwo Gleboznawcze, Oddział w Rzeszowie.”. [online]. 2009, nr 11 [dostęp 25.03.2025.] Dostępny w internecie:
https://journals.ur.edu.pl/pol-j-sust-dev/article/view/10636/9619
• Wrzosówka W: Krajowa sieć bioróżnorodności. [online]. 2018, [dostęp 25.03.2025.] Dostępny w internecie:
https://ksb.izoo.krakow.pl/breeds/view?id=18
Ilustracje:
Fot. Artur Warchala
