Ciechanowiec w trakcie swojego istnienia wielokrotnie padał ofiarą pożarów. Jedno z takich zdarzeń miało miejsce 28 maja 1809 r. Źródła historyczne na jego temat znaleziono w nieoczekiwanym miejscu. Trzy opisy tego pożaru umieszczono w Księdze zmarłych par. Ciechanowiec z lat1798-1811, przechowywanej w Archiwum Diecezjalnym w Drohiczynie. Poniżej zamieszczamy je w oryginale:
ryc. Kobieta z dzieckiem na ręku i chłopczyk uciekający z płonącego domu, Biblioteka Narodowa, sygn. G.69020/I.
Anno 1809
Niesposobność naywiększa z wypadku nieszczęśliwie teraz trafnego stawienia się osobiście przed Aktami Publiczno Krajowemi z wszech krajów znagliła całe Zgromadzenie Siostr Miłosierdzia Szpitala Ciechanowieckiego, chorych ubogich, udać się tym czasowo do akt kościelnych Parafialnych w następującym sposobie: Że Roku bieżącego Dnia 16 stylu dawnego 28 stylu nowego Miesiąca Maja, około Godziny puł dwunastey Południowey, w mieście Ciechanowcu Obwodu Białostockiego Powiatu Drohickiego, ognia Pożar niemały ziawił się w Domach początkowych Ulicy Drohickiey, i ten w czasie siedmiokwadransowym od Zachodu Zimowego ciągnący na Wschód letni, całe miasto otoczył. W którym mieście Szpital murowany, na dwa Piętra dla chorych ubogich i Siostr Miłosierdzia zostawał /: fundowany około Roku Pańskiego 1788 niegdyś przes JWą JPanią Teresę z Lackorońskich Hrabinę Ossolińską Wdowę pozostałą po świętey Pamięci JWo Jmć Panu Tomaszu Ossolińskim Staroście Nurskim:/ i tenże Szpital równie znaymizernieyszemi mieszkańcami/: ile posrzód tychże będący:/ temuż ogniowi podpadał, tak obficie i nagle, że zaledwo osób płci oboyga, chorych i zdrowych Czterdzieście ieden mieszkających, przez wzaiemny siebie samych ratunek unosząc się od ognia, życie swe ratowały. Majątek zaś cały, tak Szpitalny funduszowy Dokumenta i Papiery, iakoteż i szczególnych Osób, w tymże Szpitalu Znayduiący się, w iedyny popiół tak wewnątrz, iako i w ogrodzie obróconym Został. To iako istotnie z woli Naywyższego Boga ziściło się, w Dniu wyżey wzmiankowanym, rzetelnie y Summiennie swiadczeny, i nato Rękami własnemi podpisuiemy się. Działo się w Plebanij Kościoła Ciechanowieckiego Dnia 18 stylu dawnego 30 stylu nowego Miesiąca Maja Tysiąc Osiemsetnego Dziewiątego Roku.
Xiądz Woyciech Haraszewski Maryanna Sosnowska Starsza Siostr Miłosierdzia
bywszy Pleban Kuczyński Kapellan Anna Bałdewiczowna S.M.
Szpitala Chorych Ubogich Katarzyna Wasilewska S. M.
Źródło: ADD, Archiwum Parafii Ciechanowiec, Księga zmarłych par. Ciechanowiec 1798-1811, sygn. I/D/2, s. 155.
Zanotowanie nieszczęśliwego dla miasta Zdarzenia
Roku 1809. Dnia 16 stylu starego 28 stylu nowego Maja w pierwszy dzień uroczystości Zielonych Swiątek, o Godzinie wpuł 12 południowey, kiedy lud zgromadził się na słuchanie w kościele nabożeństwa, po skończonym tylko Kazaniu, tak straszny w mieście Ciechanowcu na Ulicy Drohickiey od mieszczanina Franciszka Siedleckiego, z iakowegoś przypadku, wszczął się pożar, iż w czasie siedmiu kwadransy, po kilku niedzielney suszy przy gwałtownym wietrze, całe pochłonął miasto. Srogość wprętkim szerzeniu się tego pożaru, tak wielka była, że prawie w iedney minucie więcey 10 Domów, tak Drewnianych iako i murowanych Zapalało się. Ztąd siedmioro ludzi w ogniu tym, życie straciło – Ztąd sposob ratowania czyli wynoszenia maiątków, stał się niepodobny i daremny, bo i wyrzucone z Domów sprzęty popaliły się lub przez Złych ludzi zabranemi zostały.
To tedy nieszczęsne zdarzenie obróciło wpopiół więcey 306 Domów, z przynależnemi do nich Zabudowaniami. Czwartą część kromnic murowanych. Dom Obszerny murowany Szpitala Miłosierdzia Chorych Ubogich, Dom dla Xa Wikarego kosztem JWney Hrabiny Jabłonowskiey 1801. Roku wymurowany – Szpital kościelny – Sześć Domów Poświątkowskich: ze wszelkim Zabudowaniem Plebańskim – Dwór pod Dachowką, acz oddalony i wyniosłemi Lipami obsadzony z Gumnem Oborami itd.
Za szczególną łaską Boską ocalał kościół Parafialny wsrzód pożarowego płomienia. Plebania Drewniana pod Dachowką y blisko niey Pszelniczek pod Snopkami. W Mieście także Sostało: Domów 40. Stodół kilkanaście. Cerkiew Gracko-Unicka, ze wszelkim Zabudowaniem Plebańskim y Szkoła Żydowska.
Działo się w Plebanij Ciechanowieckiey. Dnia y Roku iako wyżey – X Jakub Sosnowski Proboszcz Ciechanowiecki Dziekan Drohicki
Źródło: ADD, Archiwum Parafii Ciechanowiec, Księga zmarłych par. Ciechanowiec 1798-1811, sygn. I/D/2, s.156.
Wielmożny Mości Dobrodzieju!
Przesyłaiąc attesta Publikacyine muszę donieść o nieszczęściu Ciechanowca. Dnia 16 bieżącego Miesiąca o Godzinie wpuł do 12 Południowey wszczął w mieście strażny Pożar, któren w 7miu kwadransach całe miasto pochłonęło. Siedmio ludzi (…) Bydląt co niemiara. W Całym mieście ze (…) tylko ocalało Domów; między temi Plebania (…) do Mieszkania, i kościoł do modlitwy pozostały. Reszta Zabudowań Plebańskich, Wikariat, murowany Szpital Siostr Miłosierdzia, Dwór daleko zewszelkiemi Zabudowaniami Sprzętami i Ruchomościami wperzynę poszły. Ratowanie się czyli wynoszenia Sprzętów sosób, był podobny, kiedy wiednym momencie do (…) budynków Zapalało się.
Plebania jak Palec została, niema Bydląt (…) podziać garść Zboża złożyć, niczym wy(…) Kollator WJPan AmtsRach Kulle niewesp(…) bo i on wszystko prawie stracił w Ciechanowcu.
Uważayże teraz Kochany Sociuszu czy lepiey iest, bydź gdzie Wikaryuszem, iak w Ciechanowscu Plebanem. Jedna się rana niezagoi, tym czasem druga większa nastała. Jakto w tych czasach nieszczęścia pasmem się snuią. Ciechanowiec przemienił się w smutną Pustynią i pewnie za naszych czasów do swoiey Exystencyi nieprzyidzie.
Ludzie i Bydlęta iakby pierwiastkowo, pod gołym niebem mieszkaią, niemaiąc nigdzie przytułku, a wielu ani odzieży, ani pościeli, ani Żywności, łzami się tylko napawaią. Zamilknę z resztą bo nie wypada z smutnemi do Przyjaciela rozwodz(…) zdarzeniami.
Attestów Publikacyi Naywyższego Jego Imperatorskiej Mości Manifestu o spełnieniu aktu szlubnego nieodsyłam, bo tych ieszcze niemam nadesłanych z kosciołów wszystkich.
Niemierów y Mielnik bardzo są nieregularne w odsyłaniu Attestów narzekać się trzeba długo, i kilka razy przypominać, proszę o zalecenie onym mienia większey niż dotąd czułości w tey mierze.
Zostaię zpowinnym szacunkiem
WMPan Dobrodzieja
Ciechanowiec Nayniższym Sługą
28 Maya 1809 X J. Sosnowski
w Plebanij teraz iest Szpital Siostr Miłosierdzia
Źródło: ADD, Archiwum Parafii Ciechanowiec, Księga zmarłych par. Ciechanowiec 1798-1811, sygn. I/D/2, s. 180-181.
Oprac. Eryk Kotkowicz, Dział Historyczny