NIECOdziennik Muzealny- Trak z Fabryki Ewalda Bergera w Sieradzu

Wśród wielu zabytkowych obiektów, które można zobaczyć w „leśnej” części skansenu niewątpliwie oryginalnym i wartym uwagi jest trak ramowy, czyli maszyna do przecierania pni drzew na deski będący głównym elementem wystawy tartacznej. Wyprodukowany w Fabryce Maszyn Ewalda Bergera w Sieradzu prawdopodobnie w początkowym okresie dwudziestolecia międzywojennego jest świadectwem pewnego etapu w ewolucji narzędzi służących do przerobu jednego z najważniejszych surowców organicznych, czyli drewna. Wszystko zaczęło się oczywiście od wynalazku piły do cięcia przy pomocy ząbkowanego ostrza co mogło mieć miejsce już nawet w czasie późnej epoki kamiennej. Metalowych pił w formach zbliżonych do tych znanych nam współcześnie używano już od starożytności. Upowszechnienie pił do cięcia drewna w Europie nastąpiło w okresie średniowiecza. Do XIV w. kłody przecierano ręcznie na wysokich kozłach a zajmowali się tym wyspecjalizowani rzemieślnicy zwani traczami. Była to praca niezwykle mozolna i w miarę rozwoju gospodarczego, gdy ilość surowca do przerobu ciągle rosła a wolnych rąk do pracy zaczęło miejscami brakować, metoda ta stała się nie wystarczająca. Pilnie poszukiwano nowych sposobów przecierania drewna. Sama piła prawie się nie zmieniła. Zmienił się jej napęd i prowadzenie oraz zmienił się sposób posuwania kłody. W XIV w. powstają pierwsze „traki” w krajach o dużej lesistości takich jak Niemcy, Austria, Norwegia. Były to tak zwane „piły wodne” napędzane za pomocą koła poruszanego energią strumienia spadającej wody. Budowane były prawie wyłącznie z drewna i pracowały jedną piłą. Stosowane w nich rozwiązania konstrukcyjnie były zbliżone do tych wykorzystywanych w młynarstwie. W okolicach Wenecji, gdzie rozwinął się przemysł drzewny związany z zapotrzebowaniem stoczni okrętowych zaczęto budować traki zwane „weneckimi”. Były one częściowo wykonane z żelaza i pracowały nawet trzema piłami. Dopiero jednak XIX wiek przyniósł w budownictwie traków konstrukcje fabryczne, całkowicie metalowe, zbliżone do tych znanych współcześnie. Pierwszą i „podobno” jedyną w Polsce fabrykę traków i maszyn do obróbki drzewa założył niemiecki przemysłowiec Carl Blumwe w Bydgoszczy. Przedsiębiorstwo to istnieje do dziś i produkuje nadal maszyny do przecierania drewna dla tartacznictwa z tym, że fabrykę w 2021 r. przeniesiono do innej lokalizacji w powiecie bydgoskim. Ale wbrew temu co można zobaczyć na reklamach tejże firmy zamieszczanych w wydawnictwach z dwudziestolecia międzywojennego np. w książce pt. „Leśnik Polski Podręcznik dla Leśników pod redakcją S. Sokołowskiego, nie mogła być ona jedyną w kraju, skoro zachował się do naszych czasów trak z Fabryki Maszyn E Bergera w Sieradzu. O tej sieradzkiej fabryce niewiele wiadomo ponad to, że istniała w latach 20-tych ubiegłego wieku i zatrudniała kilku pracowników. Być może egzystowała przez krótki okres czasu nie wytrzymując konkurencji większego producenta z Bydgoszczy. Do zbiorów muzealnych urządzenie zakupiono od rolnika z miejscowości Nur w powiecie ostrowskim woj. mazowieckie razem z stacjonarnym silnikiem spalinowym niemieckiej firmy Modag typ D7 wyprodukowanym w 1935 r., który służył jako napęd traka. Według relacji oferenta maszyny te zakupił jego ojciec w 1955 roku z zamiarem prowadzenia usługowej działalności tartacznej dla miejscowej ludności. Trak został kupiony w Grójcu koło Warszawy a silnik odkupiono z młyna we wsi Święck Wielki w powiecie wysokomazowieckim. Działalność tego prywatnego tartaku była jednak bardzo krótka na skutek problemów z uzyskaniem odpowiednich pozwoleń administracyjnych. Traki ramowe różnych producentów takiego typu jak ten prezentowany na wystawie w muzeum tyle że nowocześniejsze były przez lata podstawowym wyposażeniem tartaków. Obecnie w wielu małych firmach usługowych są wypierane przez mobilne, lżejsze i bardziej wydajne traki taśmowe typu LT25, 30 i 40 skonstruowane w USA w 1982 r.

Opracował: Robert Sikorski
Kierownik Działu Historii Uprawy Roślin i Hodowli Zwierząt

Źródła:
• Strzemski J., Trak Praca-wady-naprawa. PWRiL Warszawa 1952 r.
• Leśnik Polski Podręcznik dla leśników., pod red. St. Sokołowskiego i J. Szczygielskiego, Lwów i Warszawa
• Geschichte der Sägen, 2024 [online] dostęp 01.03.2025 dostępny w internecie
• Sawing Lumber with Water Powered Saw Mill, 2015 [online] dostęp 01.03.2025 dostępny w internecie
• Rewolucja na dwóch kołach, czyli narodziny i rozwój nowej technologii w tartacznictwie, 2025 [online] dostęp 02.03.2025 dostępny w internecie

Fot.Robert Sikorski